Najważniejsze w pierwszej pomocy po urazie zęba jest jak najszybsze dotarcie do gabinetu stomatologicznego. Im szybciej tym lepiej, szczególnie w przypadku dzieci – to one najczęściej ulegają urazom. – mówi lek. dent. Aleksandra Wójcik
Jakie są najczęstsze przyczyny urazów zębów?
Najczęstszą przyczyną urazowych uszkodzeń zębów są przemoc, upadki, uderzenia, jak również incydenty podczas uprawiania sportów. Najbardziej narażoną grupą są dzieci i młodzież, głównie z powodu dużej aktywności ruchowej. Innymi ważnymi przyczynami są wypadki komunikacyjne, wykorzystywanie zębów do niewłaściwych celów (np. do otwierania butelek, przegryzania opakowań), nagryzanie twardych pokarmów, czy piercing w jamie ustnej. Osoby chore na choroby ogólne związane z nieprawidłową koordynacją ruchową są bardziej narażone na urazy w obrębie jamy ustnej. W uzębieniu mlecznym częściej dochodzi do zwichnięć zębów (czyli utraty zęba w całości), natomiast w uzębieniu stałym do złamań korony zęba. Najbardziej zauważalny wzrost ilości urazów występuje między 2 a 4 rokiem życia, a w uzębieniu stałym między 8 a 10 rokiem życia. Statystycznie częściej urazom ulegają chłopcy.
Kto jest najbardziej narażony na obrażenia w obrębie jamy ustnej?
Tak jak wspomniałam w poprzednim pytaniu, najbardziej narażone są dzieci i młodzież. Według statystyk, większość urazów zębów (71-92%) ma miejsce przed 19. rokiem życia, a niemal połowa przed 10. rokiem życia(1). Większe ryzyko występuje u osób uprawiających sporty kontaktowe i jazdę konną. Choroby ogólne (np. ślepota, padaczka) predysponują do częstszych urazów, powodem są również agresja, narkomania, alkoholizm.
Warto wspomnieć, że nieprawidłowości zgryzu także wpływają na zwiększoną częstotliwość urazów w obrębie uzębienia–zaliczają się nich: tyłozgryz z wychyleniem górnych siekaczy, niedomykanie ust związane z wadą ortodontyczną. Najczęściej urazom ulegają zęby przednie górne.
Czym różni się złamanie od pęknięcia zęba?
Złamanie to całkowite przerwanie ciągłości tkanki twardej zęba – wówczas powstają dwa fragmenty lub więcej. Pęknięcie jest to niecałkowite złamanie, może mieć różny zasięg. Od określenia rodzaju urazu zależy dalsze postępowanie.
W jaki sposób postępować ze złamanym fragmentem zęba?
Złamany fragment zęba należy odnaleźć i jak najszybciej udać się do stomatologa. Lekarz po przeprowadzeniu badania może wykorzystać odłamaną część – jeśli tylko będzie taka możliwość. Odpowiadając na to pytanie chciałabym wspomnieć także o postępowaniu przy całkowitym zwichnięciu zęba – czyli całkowitej jego utracie. W takim przypadku bardzo ważne jest, w jaki sposób zachowamy się w chwili zdarzenia. Jeśli wybiciu uległ ząb mleczny udajemy się do gabinetu stomatologicznego, aby lekarz opatrzył ranę. Postępowanie przy utracie całkowitej zęba stałego wygląda inaczej. Wybity ząb (tylko jeśli jest w całości) trzymamy za koronę, płuczemy krótko pod bieżącą wodą i umieszczamy w zębodole. Należy nagryźć na chusteczkę i jak najszybciej zgłosić się do gabinetu. Jeżeli umieszczenie zęba w zębodole jest niemożliwe, trzeba zabezpieczyć ząb w ślinie, mleku, soli fizjologicznej lub płynie do soczewek i zgłosić się do gabinetu stomatologicznego – najlepiej w ciągu godziny. W aptece można kupić specjalny roztwór Hanka do przechowywania wybitego zęba. Nie jest to podstawowe wyposażenie domowej apteczki, dlatego w przypadku, gdy nie posiadamy wspomnianego produktu, musimy skorzystać z tego co mamy. Należy pamiętać, że nie może być to zwykła woda z kranu czy butelkowana. Literatura mówi też o tym, że ząb można umieścić w jamie ustnej między dziąsłem a policzkiem, jednak taka sytuacja stwarza ryzyko połknięcia, szczególnie u młodszych dzieci.
Niekiedy złamany ząb udaje się uratować, a innym razem nie – co wpływa na powodzenie leczenia lub decyzję o ekstrakcji?
Wszystko zależy od głębokości złamania. Najprostszym do leczenia urazem jest złamanie korony w obrębie szkliwa lub szkliwa i zębiny. Złamanie, które obejmuje miazgę zęba może się skończyć leczeniem endodontycznym i odbudową. U dzieci możliwe jest przeprowadzenie leczenia biologicznego i zachowanie żywotności miazgi, a tym samym uniknięcie leczenia kanałowego. Decyzję podejmuje stomatolog, gdyż postępowanie uzależnione jest od stopnia rozwoju korzenia i czasu, który upłynął od urazu do zgłoszenia się do gabinetu i rozpoczęcia leczenia. Złamanie poddziąsłowe obejmujące korzeń zwykle kończy się ekstrakcją, ponieważ często szczelna odbudowa nie jest możliwa. Lekarz ocenia przypadek na podstawie zdjęcia radiologicznego. W przypadku wybicia zęba decydujący jest wiek dziecka, a konkretniej stopień rozwoju korzenia. Jeżeli rozwój jest już zakończony, szanse na powodzenie zabiegu maleją, ponieważ istnieje szansa, że rozwinie się stan zapalny, dojdzie do resorpcji korzenia czy ankylozy(2) – wówczas lekarz podejmuje decyzję o ekstrakcji. Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na takie pytania, ponieważ postępowanie zależy od wielu czynników.
Jakie opcje leczenia wchodzą w grę?
W przypadku złamania obejmującego tylko koronę zęba możliwa jest odbudowa materiałem kompozytowym na jednej wizycie. Jeżeli pacjent przyniesie utracony fragment zęba, istnieje szansa, że lekarz będzie mógł go wykorzystać. Natomiast w przypadku znacznej utraty tkanek zęba z objęciem miazgi, konieczne może być leczenie endodontyczne z odbudową protetyczną (koroną). W sytuacji całkowitej utraty zęba, niezbędna staje się odbudowa protetyczna. Najlepszą zaproponuje stomatolog po konsultacji i ocenie przypadku.
Jakie zalecenia w kwestii zapobiegania urazom zębów może Pani Doktor przekazać pacjentom?
Tak jak wspomniałam, najczęściej urazom ulegają dzieci podczas uprawiania sportów, w szkole, na boisku – i trudno im tego zabronić. W przypadku uprawiania sportów kontaktowych, warto zgłosić się do gabinetu stomatologicznego i wykonać nakładki ochronne, które amortyzują uderzenia. Jeżeli dziecko ma znaczne wady zgryzu, należy je leczyć, aby zminimalizować ryzyko urazów. Występują jednak sytuacje, których nie da się przewidzieć – wówczas najważniejsza jest znajomość postępowania, aby zminimalizować konsekwencje i powikłania.
(1) Współczesna stomatologia wieku rozwojowego pod red. prof. dr hab. n. med. Doroty Olczak- Kowalczyk, prof. dr hab. n. med. Joanny Szczepańskiej, prof. dr hab. n. med. Urszuli Kaczmarek, Wyd. I, 2017 s. 545
(2) Unieruchomienie lub zesztywnienie stawów.